Koolstofneutraliteit: voorkomen is beter dan genezen

Volgens de EPFL is het essentieel om een plan op te stellen om te anticiperen op de risico's die gepaard gaan met de overgang naar een koolstofneutrale economie en samenleving, en om deze risico's te minimaliseren. Het vergroten van inspanningen om de CO2-uitstoot te verminderen, kan gevolgen hebben op sociale, economische én milieuaspecten die voorzien moeten worden om de negatieve impact te verminderen.

2021 zou een cruciaal jaar kunnen worden in de wereldwijde inspanningen om koolstofneutraliteit te bereiken. Naast de terugkeer van de Verenigde Staten naar de milieuakkoorden van Parijs op 19 februari, zou de COP26 van november in Glasgow een aandeel kunnen hebben in nieuwe besluiten en richtlijnen waar de lidstaten zich toe verbinden om hun objectieven rond de CO2-uitstoot te realiseren. Dat zegt ook Aengus Collins, adjunct-directeur van het International Risk Governance Center (IRGC) van de EPFL: "2021 zou het belangrijkste jaar kunnen worden op het gebied van klimaatactie sinds 2015. Een groeiend aantal landen en organisaties gaan voor ambitieuze doelstellingen om hun uitstoot te elimineren. Het ritme versnelt en het is cruciaal om op de goede weg van de vooruitgang te blijven."

Voorkomen is beter dan genezen

Om te slagen in de transitie naar koolstofneutraliteit, is het natuurlijk cruciaal om de inspanningen voort te zetten en ze zelfs te versnellen om de emissies te beperken en de klimaatopwarming te minimaliseren. Maar het is ook belangrijk om de negatieve effecten van deze transitie te anticiperen en de negatieve impact ervan te beperken, want dat zou ertoe kunnen leiden dat deze inspanningen worden verminderd of zelfs gestopt. Het meest opvallende voorbeeld is de beweging van de gele hesjes, vooral in Frankrijk, toen er werd beslist om de benzineprijs te verhogen.

Om de risico's te bestuderen die samenhangen met de ecologische transitie en de beslissingen die worden genomen om de objectieven te bereiken, heeft de EPFL een rapport opgesteld ('Risk governance and the low-carbon transition', PDF) dat 8 risicogebieden vaststelt: economische risico's, financiële, maatschappelijke, ecologische, technologische, energetische, geopolitieke en ondernemingsrisico's.

Het rapport benadrukt de noodzaak om deze verschillende risico's globaal te beheren en ze niet apart te behandelen, aangezien ze elk een impact hebben op een of meerdere anderen. Het ontwikkelen van oplossingen die specifiek zijn voor elke categorie zal dus niet voldoende zijn en het is ook belangrijk om een beheersysteem te ontwikkelen voor de interacties tussen de verschillende types risico's om te anticiperen op de problemen en effecten van individuele oplossingen op een deel of het geheel van de domeinen.

Het verbieden van verbrandingsmotoren zal bijvoorbeeld een impact hebben op de olie-industrie met baanverlies, de noodzaak om de sites te saneren, lagere inkomsten uit fossiele brandstoffen, enzovoort. Maar het zal ook leiden tot een verhoging van het elektriciteitsverbruik en een toename van het aantal nodige laadpalen om de vloot van elektrische voertuigen te voorzien van stroom... enzovoort.

De risico's identificeren

Om een systeem van globale, specifieke en pertinente risico's zo goed mogelijk op te stellen, is het dus essentieel om de risico's en hun interacties zo goed mogelijk te identificeren. Collins zegt daarover: "De klimaatverandering toont aan hoe belangrijk het is om te denken in termen van complexe systemen. Dezelfde mindset is vereist voor de risico's van de transitie. Er is een integraal beleid op nationaal en internationaal niveau nodig om deze risico's te identificeren, evalueren en te beheren. Het IRGC-rapport is bedoeld om het succes van het klimaatbeleid te helpen bevorderen. Het beveelt besluitmakers aan om te anticiperen op de vooroordelen van potentiële bijwerkingen van de koolstoftransitie, zodat ze plannen kunnen maken om die bijwerkingen te beperken. De risico's van de energietransitie zijn niet enkel economisch en financieel, maar ook sociaal, politiek en ecologisch."

De financiële sector is een van de eersten die reageert met de TCFD (Taskforce on Climate-related Financial Disclosures), die aanbeveelt dat bedrijven bepaalde informatie publiceren voor meer transparantie en daarmee een efficiëntere en meer responsieve besluitvorming. De EU heeft het voorbeeld gevolgd met zijn 'Fonds voor een rechtvaardige transitie' (FRT), met als bedoeling de jobs te beschermen en met 17,5 miljard euro om de Europese regio's te ondersteunen die worden getroffen door de gevolgen van de ecologische transitie, vooral bij de fossiele energiesector.

Het EPFL-rapport geeft drie belangrijke aanbevelingen:

De noodzaak voor overheden en organisaties om de risico's van de transities te identificeren en evalueren om een duidelijke lijst van hun kwetsbaarheden op te stellen.
De oplossingen die efficiënt worden bevonden, versnellen. Bijvoorbeeld de inkomsten van koolstofbelastingen gebruiken om de laagste inkomens te beschermen.
Leren uit eerdere transities om institutionele capaciteiten te ontwikkelen en de veerkracht van kritieke systemen te versterken.